Замонавий социологик тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ислом дунёда энг тез ўсаётган дин ҳисобланади, шундай қилиб, мусулмонлар глобал социумда тобора катта улушга эга бўлиб бормоқда. Маълумки, бир пайтлар Адам Смит томонидан эълон қилинган бизнеснинг асосий қонуни «талаб таклифни юзага кетиради» тарзида янграйди. Шу тариқа, жаҳон иқтисодий инқироз ва рецессияларга қарамай, ҳалол туристик сектор йилдан йилга фаол ривожланиб бормоқда.

Мусулмонлар учун меҳмонхона – катта фойда келтирадиган иш

Меҳмонхона бизнеси соҳасида дунёнинг бешта етакчи компаниялари қаторига кирадиган Rezidor Hotel Group компанияси маълумотларига кўра, яқин 10 йилда шариат бўйича дам олишга талаб йилига 20%га ўсмоқда. Бунда ҳалол туризм учун, худди «ҳалол» маркаси остидаги меҳмонхоналар учун бўлгани каби, ҳали аниқ таъриф йўқ, одатда бу ерда шариат талабларига мувофиқ меҳмонлар жойлаштириш бўйича хизматлар кўзда тутилган туристик маҳсулот кўзда тутилади. Мисол учун, «тўлиқ» ҳалол меҳмонхоналарда спиртли ичимликлар берилмайди, ҳамма таомлар ҳалол сертификатига эга, хоналарда жойнамозлар мавжуд ва умуман, бутун интерьер мусулмонлар учун дўстона ҳисобланади. Бироқ ҳалол туризм тушунчаси анча кенгроқ ҳам тушунилади – бутун дунё бўйлаб кўплаб тармоқлар мусулмонлар учун тўғри келадиган ҳисобланиши мумкин. Мисол учун, Лондондаги "Лорд Миллер" меҳмонхонаси ёки "Холидей Вилла" меҳмонхоналар тармоғида хоналарда қибланинг қайси томонда эканлигини кўрсатиб турадиган махсус кўрсатгичлар.
Мусулмонлар бўлиб туриши учун қулай ва шинам бўлган меҳмонхоналар учун дунё рейтинглари ҳам мавжуд. Бундай рейтингни биринчи бўлиб австралиялик Карим Саад, www.halaltrip.com сайти асосчиси тузган. Сайтда кўрсатилган маълумотларга мувофиқ, етакчилар бешлиги қуйидагилардан иборат бўлди: Tamani Villas (Танзания), Bera Hotel (Туркия), Dar Al Tawhid (Саудия Арабистони), Bangtao Beach Chalet (Тайланд) ва Ada Hotel (Туркия).
Экпертнинг таъкидлашича, мусулмонлар айнан ҳалол меҳмонхона ва курортларга кўпроқ пул сарфлашшга тайёр бўлиб, шу тариқа қўйилган талабларга мос келмайдиган ислом дунёсининг айрим меҳмонхоналарида ва Ғарб мамлакатларида меҳмонхона ишига зиён етказиши мумкин.
Буларнинг барчаси шуни кўрсатадики, бу улкан ва ҳали у қадар ривож топмаган бозор ўсиб, фақат «ниша» бозори бўлмай қўйган. Бироқ унинг кўтарилиши Европа ва Ғарбда исламофобиянинг ўсиш даврига тўғри келади, Францияда ниқоб тақиқланган, Голландияда исломга қарши бўлган депутатлар фаоллашмоқда ва ҳ.к. Агар бундай тенденция сақланиб қоладиган бўлса, таъкидлайди ОАВ, шу пайтгача бадавлат араблар учун урф бўлган туристик йўналиш саналган Франция каби мамлакатлар туризм орқали топадиган тушумда катта йўқотишларга учрайди. Ҳалол туризмга келадиган бўлсак, унинг глобал миқёсга чиқиши – фақат вақт талаб қиладиган масала бўлиб, ундан четда қолиш тобора қийинлашади.

Ҳалол сайёрамиз бўйлаб қадам ташламоқда

Ҳалол тренд ривожланаётган бир шароитларда кўплаб меҳмонхоналар ўз хизматларини мусулмон-меҳмонлар учун мослаштиришга уринмоқда. Мусулмон аҳолининг, айникса, Ғарбий Европа ва АҚШда фаровонлиги ўсиши билан билан ҳалол туризмни ривожлантириш учун имкониятлар ҳам ортмоқда. Туркия, Малайзия, Қизил денгиз, Сингапур ва Индонезия каби дунёнинг асосий туристик йўналишлари мусулмонлар туризмига жиддий қизиқиш намойиш этиб бўлди. 2005 йил Малайзия Яқин Шарқдан 150 мингдан ортиқ сайёҳ қабул қилган бўлса, 2007 йилга келиб 250 мингга яқин киши таомлар ҳалоллиги кўрсаткичидан келиб чиқиб, туристик йўналишларни танлади. БААнинг "Almulla Hospitality" компанияси 2015 йилгача нафақат Яқин Шарқда, балки Европа ва Шимолия Америкада ҳам 150 та ҳалол меҳмонхона очишни режалаштирган. Бундан ташқари, "Jawhara" меҳмонхоналар тармоғи Дубайдаги ўз меҳмонхоналарининг 25%ини ҳалол қилмоқчи. Ушбу меҳмонхоналар шунингдек, закот – олинган фойданинг 2,5%ини тўлайди.
Ҳалол меҳмонхона бизнесига қизиқиш мусулмон мамлакатлардан ташқарида ҳам кенг тарқалмоқда. Европадаги илк меҳмонхоналардан бўлган   Швейцариянинг "Kempinski" меҳмонхоналар тармоғи "Guidance Financial Group" билан ҳамкорликда 2015 йилгача 30 та ҳалол меҳмонхона қуришни режалаштирган. Австрияда дунёга машҳур "Sacher" меҳмонхонаси Рамазон ойида меҳмонларнинг намоз ўқишлар учун жой ажратган, шунингдек, саҳарлик ва ифторлик ташкиллаштирган. Дунёдаги энг йирик "Best Western" меҳмонхоналар тармоғи Малайзия, Бахрейн ва Уммонда ҳалол меҳмонхоналар очган ва бу соҳани ривожлантириш ниятида. "Radisson Blu ва Park Inn" брендлари соҳиби бўлган Брюсселнинг "Rezidor Hotel Group" компанияси яқин ўн йилликда ҳалол меҳмонхона бизнесининг йиллик 20% ўсишини кутмоқда. Жанубий Африка Республикаси 2010 йил футбол бўйича жаҳон чемпионати бўлиб ўтиши арафасида Кейптаунда "Coral International" номи остида ҳалол меҳмонхона очди.
Туркия, Тайланд, Мсир ва Бали каби дунёнинг энг оммавий курортлари ҳам мусулмонлар учун меҳмонхоналарга эга. Хусусан, индуизм энг тарқалган дин саналган Балида «Aston Denpasar Hotel» меҳмонхонаси ҳалол сертификатини қўлга киритди. Бу қадам Бали ҳалол бозорини ривожлантиришда ижобий тенденция сифатида ҳамда ислом талабларигаа жавоб берадиган товарлар ва хизматларга талабнинг ўсишига жавоб сифатида қайд этилди.

Россия: ҳалол меҳмонхоналар ибтидоси

Ҳалол оламида Ислом палатасининг ахборотлар ва тадқиқотлар бўйича Маркази раҳбари Динар Садыковнинг ҳисоблашича, Россия – турли мамлакатлардан, жумладан, мусулмон мамлакатлардан меҳмонлар эътиборини жалб қиладиган мамлакатдир. Унинг фикрига кўра, ҳалол-меҳмонхоналар икки тоифага ажратилиши лозим. Биринчиси бу – айнан мусулмонлар мақсадли мижозлар саналадиган тўлиқ ҳалол меҳмонхоналар. Бу ерда таомлар фақат ҳалол, спиртли ичимликлар умуман йўқ, намоз ўқиш учун алохоналар ажратилган ва ҳ.к.. Иккинчи тоифа мусулмонлар ўзини қулай ҳис қила оладиган алоҳида хоналар тақдим этиладиган меҳмонхоналардир. Бундай хоналарда жойнамоз ва компас тақдим этилади, санузелда таҳорат қилиш учун қумғон ва биде бўлади, мини-бар эса умуман кўзда уттилмайди. Бунда меҳмонхона ошхонасида меҳмонлар учун таом тайёрлашда ҳалол хом ашёдан фойдаланилади, лекин спиртли ичимликлар ҳам сотилади. Ошхона алоҳида юритилиши ҳам мумкин бўлиб, бундан фақат мижознинг буюртмаси бўйича ҳалол таомлар берилади. Охирги ҳолатда қўмита меҳмонхонани ҳалолга мувофиқлик борасида ўта жиддий текширади: хом ашё етказиб берувчилардан тортиб алоҳида ажратилган совутгичлар ва ошхона анжомларигача.
Динар Ильсуровичнинг қайд этишича, Россияда меҳмонхоналар хўжайинлари Қўмитага таомнома ва хизматларга «ҳалол» мақоми берилишини сўраб мурожаат қилади, лекин бар сақланиб қолади. Россияда мусулмонлар учун мўлжалланган ва қўмитадан сертификат олган илк меҳмонхона Қозон шаҳрида жойлашган – бу «Шушма» меҳмонхонасидир. Ҳозирги кунга келиб, яна битта меҳмонхона аккредитация жараёнидан ўтмоқда, бошқа талабномалар ҳам келиб тушмоқда. Шундай қилиб, бозор бўш ва таъминланмаган бўлиб турибди, ҳалол меҳмонхона хизматларига талаб эса доимий равишда ўсмоқда. Россияда меҳмонхона бизнеси эгалари, ўз навбатида, фаоллик кўрсата бошлади ва Универсиада-2013, Олимпиада-2014 ва футбол бўйича жаҳон Чемпионати-2018 каби йирик халқаро тадбирлар туфайли Қўмитадан рухсат олиш шартлари билан қизиқди. Бундай шароитларда меҳмонхоналарда ҳалол хизматлар мавжудлиги масаласи бир томондан компаниянинг нуфузига айланмоқда, бошқа томондан эса – турли маданиятлар ва урф-одатларни ҳурмат қилишдан дарак бермоқда. Ва бу фикрга қўшилмасликнинг иложи ҳам йўқ.

МДҲда қозоқлар биринчи ўринда

«Қозоғистон ҳалол саноати» Ассоциацияси президенти Марат Сарсенбаевнинг таъкидлашича, Қозоғистон ҳалол меҳмонхоналарни сертификатлаш масаласида жаҳон тажрибасидан, биринчи навбатда, ҳалол-саноат жиддий ривожланган Малайзия тажрибасдан андоза олади. МДҲ мамлакатлари орасида биринчи бўлиб айнан Қозоғистонда №16-32 сонли туристик хизмат кўрсатиш махсус сертификати ишлаб чиқилди ва 2007 йилдан бери қўлланиб келмоқда. 2011 йил Қозоғистон ОИС раҳбари бўлиб, Астана ва Алматида спорчиларнинг аксарияти мусулмон мамлакатлардан ташриф буюрган Осиё ўйинлари қабул қилиниши ҳалол меҳмонхоналар тармоғи ривожланишига ўзига хос туртки вазифасини бажарди. Қозоғистон меҳмонхоналарида мусулмонлар учун нафақат бирламчи зарур хизматлари – ҳалол овкат ва таҳорат учун қумғонлар тақдим этилади, балки мос келувчи муҳит шакллантиришга ҳам ҳаракат қилинади, масалан, хоналарда Қуръон, тасбеҳ ва жойнамозлар бор. Марат Агибаевичнинг айтишича, Қозоғистон меҳмонхоналари эгалари учун ҳалол стандарти бўйича сертификатлаш катта қийинчилик туғдирмайди. Жараён ариза бериш, меҳмонхонани кўриб чиқиш, персонални ўқитиш ва зарур маслаҳатлар олишни ўз ичига киритади.
Худди Россияда бўлгани каби, Қозоғистон меҳмонхоналари ҳам «тўлиқ ҳалол» эмас, шариат бўйича таомлар ва хоналарда шароитлар мавжудлигидан ташқари, бу ерда кўпинча қолган меҳмонхоналар тоифалари учун спиртли ичимликлар солинган бар қолдирилади. Бунда овқатланиш масалаларида алоҳида эътибор қаратилади: ассоциация овқат тайёрловчилар учун, шунингдек, меҳмонхона ошпазлари учун махсус ўқитишни ташкил қилади. Бугунги кунда Қозоғистонда сертификатланган меҳмонхоналар сони ўндан ортиқни ташкил қилади, бу меҳмонхоналарнинг ҳаммаси мамлакатдаги энг йирик бўлиб, беш юлдузли ҳисобланади: «InterContinental», «Ramada-plaza», «Diplomat», «Каусар» ва бошқалар. Жаноб Сарсенбаев Қозон шаҳридаги ҳалол оламида Ислом палатаси ахборот ва тадқиқотлар бўйича Марказга ташриф буюради ва Қозоғистон ассоциациясининг Россия билан ҳар томонлама ҳамкорликка тайёрлигини билдиради.

Абу Муслим тайёрлади