Баъзилар сўрайдилар: Фидокорликлари ила миллатининг тарихига шарафли саҳифалар очган буюк инсонлар бу фидокорларига жавобан янги наслларга уларнинг фазилатларини эслатадиган моддий ҳайкаллар ўрнатишлик у миллатлар зиммасидаги бир вазифа эмасми?
Расулуллох саллаллоҳу алайхи вассалом бу хусусда шундай дейдилар: "Насронийлар Марям ўғли Ийсони мақтаганлари каби мени мақтаманг. Мен ҳақимда "Аллоҳнинг қули ва расули" десангиз, шунинг ўзи кифоядир". (Бухорий, Муслим)
Саҳобалар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганларида унга ҳурмат ва шаънини юксалтирмоқ юзасидан оёққа турмоқчи бўлар эдилар. Бунга нисбатан ул зот шундай марҳамат қилганлар: "Ажамлар бир-бирларига таъзим учун оёққа турганларидек, сиз ҳам оёққа турманг". (Бухорий, Муслим)
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан кейин ҳам ўзини эслашликда ҳаддан ошмасликни умматга васият этгатар: "Қабримни байрам (жойи каби) қилманг". (Бухорий, Муслим)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам аскар вақтларда Роббига шундай дуо қилар эдилар: "Аллоҳим! Қабримни ибодат қилинадиган бут қилма", Баъзи кишилар пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: "Эй Расулуллоҳ, эй хайрлимизнинг ўғли, энг хайрлимиз, эй энг олий жанобимзнинг ўғли, энг олийжанобимиз!", дея мурожаат қилар эдилар. Бунга жавобан у зот: "Эй инсонлар! Гапингизни гапиринг. Шайтон сизни жар ёқасига олиб бормасин. Мен Аллоҳнинг қули ва расули Муҳаммадман. Мени Азиз ва Аъло бўлган Аллоҳ таоло менга берган мақомдан ошириб мақташингизни истамайман. (Насоий)
Инсонга таъзим хусусида бундай муносабатда бўлган бир дин баьзи инсонларнинг шараф ва хотираси учун мингларча сўмлаб маблағлар сарф килиниб, бутлар сингари обидалар куришга албатта, розилик бермайди.
Буюклик иддаосида бўлган қанчадан-қанча раҳнамолар ўзларига ҳайкаллар тиклаган ва шу тариқа ўз миллатларининг ҳақиқий азамат эгаси бўлган Зотни билиш ва тафаккур қилишликдан тўсиб, адашганлар.
Мўмин кишилар учун эса барҳаётлик ғайб ва шаҳодатни (очиқ ва яширин бутун борликларни) билган, кулларини адаштирмаган (аксинча, бирдан-бир тўғри йўл бўлган сироти мустақимга бошлаган), хеч кимни ва ҳеч нарсани унутмаган ягона яратувчи Аллоҳ таоло наздидаги барҳаётликлир. Инсонлар наздида номаълум бир аскар бўлган холда Аллоҳ таоло наздида абадий ҳаёт дафтарига қайд этилган қанча-қанча буюклар бор. Чунки Аллоҳ таоло тириклигида танилмаган, ўлгандан сўнг изланмаган тўғри, эътиқодли ва яширин кишиларни яхши кўради.
Абадийлаштириш фикри инсонлар орасида доим мавжуддир. Аммо бу ишни ҳайкаллар қўйиш билан амалга ошириш ножоиз ва хато бўлади. Бу хусусда Исломнинг тутган бирдан бир йўли уларнинг қалбларда ва фикрларда яшаб қолиши, қилган яхши амаллари ва колдирган асарлари сабабли хотираларининг дилларда ва тилларда сақланиб қолиши шаклидалир.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам, унинг халифалари, Ислом кўмондонлари, мўътабар имомларнинг ҳеч бири на моддий суратлар ва на тошдан йўнилган ҳайкаллар билан абадийлашган эмаслар... Йўқ!... Уларнинг абадийлашишлари салафдан халафга, оталардан болаларга ўтган шакл ва суратдан мосуво, қалбларни ва ақлларни тўлдирган, мажлисларга оро берган, юракларда нақш этилган ва тилдан тилга ўтиб келган ривоятлар воситасида амалга ошган.
Ислом мусулмонларнинг қалб ва руҳларида яхши ва фазилатли қаҳрамон ва қўмондонларининг қилган яхши ишларини абадийлаштирди. Мусулмонларнинг каттаси ва кичиги ҳазрати Абу Бакрни ҳикматли, ҳазрати Умарни адолатли, ҳазрати Усмонни тақволи ва ҳаёли, ҳазрати Алини илмли ва қаҳрамон деб танийдилар. Уларнинг танилиши ва эсланишлари учун тошлардан тикланган кўркам ва бежирим ёдгорлик кераклигини хис қилмаганлар. Чунки, мусулмонлар уларни яхши амал ва гўзал аҳлоқлари сабаби ила қалбларида абадий яшатганлар.
Буюкларини ва қаҳрамонларини абадийлаштириш учун ҳайкаллар ўрнатишга уринишлик орқага ва ибтидоий замонга қайтиш бўлади. Буни биринчи бор сумарлар, сўнгра византияликлар ва юнонлар, кейинрок эса европаликлар килганлар. Бу ишни килганларнинг хаммаси бутпарастларлир. Дин ва давлат раҳбарларини шу йўл билан абадийлаштиришни истаганлар ва уларга атаб ҳайкаллар ясаганлар. Араб ва мусулмонларнинг иш ва аҳлоққа берган баҳолари бу йўлдан жуда хам узоқдир. Балки булар, инсонни инсон ва қаҳрамон ўлароқ тасвир этишликдан ожиз қолгач, уни илоҳийлаштириш йўлига кетган ожиз кимсалардир.
Хулоса килиб айтганда, бу ҳақида хар қандай бегона тушунча ва тасаввурга ўрин берилмаслиги керак. Исломнинг ҳайкалларни ҳаром қилиш хукмига ўзгартириш киритиш йўлидан сақланишимиз керак. Чунки бу йўл, рух ва аҳлоқимизга жуда хам зарарлидир.

Шайх Юсуф Қаразовийнинг “Исломда ҳалол ва Ҳаром” китоби асосида
Абу Муслим тайёрлади